Yapay zekâ baş döndürücü bir hızla ilerlerken, paralel bir krizi de tetikliyor: ona yeterli enerji sağlama yarışı. ChatGPT ve DALL-E gibi üretken yapay zekâ modelleri, arama motorlarından üretkenlik araçlarına kadar her yerde bulunur hale geldi; ancak ürettikleri her akıllı yanıtın kilovat ve karbon cinsinden gizli bir maliyeti var. Bir analistin belirttiği gibi, “YZ şimdiden veri merkezi güç tüketiminin %20’sini oluşturabilir” ve 2025’in sonuna kadar “neredeyse yarısına” yükselebilir (8).
Yapay zekânın giderek genişleyen altyapısı, özellikle de bağlı olduğu veri merkezleri, yerel elektrik şebekelerini yeniden biçimlendiriyor, fosil yakıt tesislerini yeniden harekete geçiriyor ve teknolojik ilerlemenin iklim hedeflerini baltalamadan sürdürülüp sürdürülemeyeceği konusunda yeni bir tartışmayı beraberinde getiriyor.
1. Veri Merkezi Patlaması: Koddan Kilowatt’a
Dünyanın enerji şebekesi günde milyarlarca yapay zekâ sorgusu için tasarlanmadı. Veri merkezleri çoğaldıkça, enerji ayak izleri de benzeri görülmemiş bir hızla büyüyor. Uluslararası Enerji Ajansı’na (IEA) göre, yalnızca YZ’ye adanmış veri merkezlerinin 2030 yılına kadar enerji kullanımlarını “dört kattan fazla” artırması bekleniyor (9). Aslında, ABD’de YZ görevlerini işlemek için tüketilen elektrik yakında “çelik, çimento, kimyasallar ve diğer tüm enerji yoğun malların toplam üretimini” geçebilir (9).
Rakamlar şaşırtıcı. Tek bir modern veri merkezi “100.000 hane kadar” elektrik tüketebilir ve yapım aşamasında olan yenilerinin “20 kat daha fazla” elektrik tüketeceği tahmin edilmektedir (9). Kuzey Amerika’da, veri merkezlerinden gelen enerji talebi 2022 sonunda 2.688 megavattan 2023 sonunda 5.341 megavata yükselmiştir ve bu artış büyük ölçüde yapay zekadan kaynaklanmaktadır (7).
Yerel topluluklar bile bu baskıyı hissediyor. Virginia’da tek bir kırsal ilçe yedi yeni veri merkezi projesini onayladı. Piedmont Çevre Konseyi’nden Sarah Parmelee, “Her bir tesisin on binlerce konutla aynı miktarda elektrik enerjisi tüketmesi muhtemel” uyarısında bulunuyor (6). İrlanda’da veri merkezleri hâlihazırda ülkenin toplam elektrik tüketiminin %20’sinden fazlasını oluşturuyor (6).
2. Geri Bildirim Döngüsünde Fosil Yakıtlar
Birçok Büyük Teknoloji firması faaliyetlerini karbondan arındırma sözü vermiş olsa da, gerçek çok daha karmaşıktır. Bir gazetecinin açıkça belirttiği gibi: “Doğal gaz, veri merkezlerinden gelen artan talebi karşılamak için varsayılan hale geldi” (1). Yapay zekâ geliştirmenin aciliyeti, yenilenebilir altyapının oluşturulmasını geride bırakıyor ve kamu hizmetlerini fosil yakıtlara geri dönmeye zorluyor.
Sonuçlar çok geniş kapsamlı. Microsoft ve Google, YZ operasyonlarının “şirket içi çevresel hedeflere ulaşma imkânlarını zora soktuğunu” kabul etti (8). Crusoe Energy adlı bir girişimin YZ altyapısını desteklemek için 4,5 gigawatt gazla çalışan enerji kapasitesini güvence altına aldığı ve OpenAI’nin potansiyel bir yararlanıcı olarak adlandırıldığı bildirildi (8).
Jeopolitik bağlam bir başka karmaşıklık boyutu daha ortaya çıkarıyor. The Economist’in bildirdiği gibi, “birçok enerji tüketicisi enerjilerinin sıfır karbonlu olmasını istiyor”, ancak kısa vadede “bunların doğal gazla beslenmesi ve bulut sağlayıcılarının iklim taahhütlerini baltalaması ihtimali var” (5).
3. Nükleer: İkircikli Kurtarıcı
Yaygın olarak desteklenen çözümlerden biri, karbonsuz ve sürekli bir güç kaynağı olarak lanse edilen nükleer enerjidir. Meta kısa süre önce Illinois’deki Clinton Temiz Enerji Merkezi’ni desteklemek için Constellation Energy ile 20 yıllık bir anlaşma imzalayarak santralin 2040’lara kadar “yeniden lisanslanmasına ve işletilmesine” yardımcı oldu (10). Google ve Microsoft da küçük modüler reaktörlerden güç sağlamak ya da Three Mile Island gibi atıl durumdaki santralleri yeniden çalıştırmak için anlaşmalar yaptı (s 4, 10).
Google’ın temiz enerji kıdemli direktörü Michael Terrell, “Nükleerin pek çok avantajı var” diyor ve “temiz, sağlam, karbonsuz ve hemen hemen her yere yerleştirilebilir” olduğunu belirtiyor (4). Yine de aynı rapor, “yeni nükleer santraller inşa etmenin on yıla yakın bir süre alabileceğini” ve bunun teknoloji şirketlerinin acil ihtiyaçlarıyla uyumsuz olduğunu kabul ediyor (4).
Dahası, en iyimser tahminler bile “ilk projelerin talebi azaltmaya yetmeyeceğini” ve sadece 2030 yılına kadar öngörülen yapay zekâ enerji tüketimini karşılamak için düzinelerce yeni tesise ihtiyaç duyulacağını göstermektedir (4).
4. Su, Isı ve Yapay Zekanın Gizli Maliyetleri
Elektriğin ötesinde, yapay zekânın çevresel etkisi bir başka kritik kaynağa da uzanıyor: su. Yüksek performanslı çipler için soğutma sistemleri büyük miktarlarda su gerektirmektedir. MIT araştırmacılarına göre, “bir veri merkezinin tükettiği her kilovat saat enerji için, soğutma amaçlı iki litre suya ihtiyacı olacaktır” (7).
Paris’te, yapay zekâ veri merkezlerinden gelen fazla ısı artık yüzme havuzlarını ısıtmak için yeniden yönlendiriliyor; Danimarka’da ise evleri ısıtmak için kullanılıyor (2). Ancak bu tür yaratıcı yeniden kullanımlarda bile temel zorluk devam ediyor. “Sunucuların içindeki çipler bir veri merkezindeki gücün yaklaşık %45’ini emiyor”, ancak “bu çipleri soğutmak da artık neredeyse bir o kadar güç gerektiriyor” (2). Bir uzman şu uyarıda bulunuyor: “Termal yönetim, bu yapay zeka altyapısının genişlemesine açılan kapı haline geliyor” (2).
5. Kara Kutu: Şeffaflık Sorunu
YZ’nin enerji etkisinin en endişe verici yönlerinden biri, aslında ne kadar az şey bildiğimizdir. Birçok şirket, hem hesaplama hem de soğutma için enerji kullanımını tahmin etmek için gereken “bilgileri saklamaktadır” (6). Hayal kırıklığına uğramış bir araştırmacı şunları belirtiyor: “Elimizden gelenin en iyisini yapıyoruz, bazı rakamlar bulmak için her türlü yolu deniyoruz” (6).
Eğitimle ilgili enerji kullanımının açıklanmasını zorunlu kılan AB’nin YZ Yasası gibi artan düzenleme çağrılarına rağmen, “YZ’nin güç taleplerine ilişkin bilgiler giderek daha az hale geldi” (8). “Ulaştığımız şirketlerin hiçbiri rakam vermeye istekli değildi,” diye yineliyor başka bir rapor (3).
6. İklim Denklemi: Verimlilik ve Artış
İlerleme işaretleri var. Bazı şirketler modelleri “sentetik verilerle” eğitiyor ve ince ayarı daha kolay olan ve daha az güç gerektiren daha verimli “küçük modeller” çalıştırıyor (2). IBM’in sürdürülebilirlik şefi Christina Shim, işletmelerin “mümkün olan en küçük ve en az güç tüketen modelleri seçmeye” yönlendirildiğini söylüyor (2).
Yine de birçok uzman temkinli davranmaya devam ediyor. Araştırmacı Alex de Vries-Gao, “Verimlilik kazanımları daha da fazla yapay zekâ kullanımını teşvik edebilir” uyarısında bulunarak geri tepme etkisi riskine dikkat çekiyor (8). Mark P. Mills’in yazdığı gibi, “Enerji verimliliği hızla artıyor – ama tam da bu yüzden talep artacak” (11).
Paralellikler açık. Mills, “Eğer bir akıllı telefon 1984 enerji verimliliği seviyelerinde çalışsaydı, bir şehir bloğundan daha fazla elektrik tüketirdi,” diye açıklıyor. “Oysa günümüzün veri merkezleri hâlihazırda Japonya’dan daha fazla elektrik kullanıyor” (11).
7. Sonuç: Bir Enerji Hesaplaşması
Yapay zeka dönüştürücü bir güç sunabilir ancak bu güç metaforik bir güç değil. Üretilmeli, aktarılmalı ve bedeli ödenmelidir. OpenAI’den Sam Altman’ın ABD Senatosu önünde ifade ettiği gibi: “Sonunda, yapay zekânın maliyeti enerji maliyetine yaklaşacaktır” (11).
Veri merkezi konumları, yakıt kaynakları, altyapı yatırımları ve düzenleyici çerçeveler hakkında bugün yapılan seçimler, YZ’nin sürdürülebilirliğin itici gücü mü yoksa üzerinde bir yük mü olacağını belirleyecektir. IEA’nın uyardığı gibi, “tek başına bırakıldığında, YZ’nin hızlı büyümesi enerji sistemleri ve çevre için ciddi bir sorun teşkil edebilir” (9). Teknoloji artık kapımızı çalmıyor; tam olarak salonun ortasında. Şimdi hesaplaşma zamanı.
Kaynakça
(1) Casey Crownhart, “What Will Power AI’s Growth? Companies like Meta Are Interested in Nuclear Power, but Natural Gas Might Be the Reality,” MIT Technology Review, 29 Mayıs 2025, https://www.technologyreview.com/2025/05/29/1117500/ai-energy-growth-nuclear-natural-gas/.
(2) Will Douglas Heaven, “Four Reasons to Be Optimistic About AI’s Energy Usage,” MIT Technology Review, 20 Mayıs 2025, https://www.technologyreview.com/2025/05/20/1116337/ai-energy-use-optimism/.
(3) Casey Crownhart, “Three Takeaways about AI’s Energy Use and Climate Impacts,” MIT Technology Review, 22 Mayıs 2025, https://www.technologyreview.com/2025/05/22/1117277/ai-energy-three-takeaways/.
(4) Casey Crownhart, “Can Nuclear Power Really Fuel the Rise of AI?” MIT Technology Review, 20 Mayıs 2025, https://www.technologyreview.com/2025/05/20/1116339/ai-nuclear-power-energy-reactors/.
(5) Schumpeter (rumuz), “Generative AI Has a Clean-Energy Problem: What Happens When the AI Revolution Meets the Energy Transition,” The Economist, 11 Nisan 2024, https://www.economist.com/business/2024/04/11/generative-ai-has-a-clean-energy-problem.
(6) Sophia Chen, “How Much Energy Will AI Really Consume? The Good, the Bad and the Unknown,” Nature, 5 Mart 2025, https://www.nature.com/articles/d41586-025-00616-z.
(7) Adam Zewe, “Explained: Generative AI’s Environmental Impact,” MIT News, 17 Ocak 2025, https://news.mit.edu/2025/explained-generative-ai-environmental-impact-0117.
(8) Alex de Vries-Gao, “AI Could Account for Nearly Half of Datacentre Power Usage ‘by End of Year’,” The Guardian, 22 Mayıs 2025, https://www.theguardian.com/environment/2025/may/22/ai-data-centre-power-consumption.
(9) Fiona Harvey, “Energy Demands from AI Datacentres to Quadruple by 2030, Says Report,” The Guardian, 10 Nisan 2025, https://www.theguardian.com/technology/2025/apr/10/energy-demands-from-ai-datacentres-to-quadruple-by-2030-says-report.
(10) “Meta Signs Deal with Nuclear Plant to Power AI and Datacenters for 20 Years,” The Guardian (Guardian muhabirleri ve ajanslar), 3 Haziran 2025, https://www.theguardian.com/technology/2025/jun/03/meta-nuclear-power-ai.
(11) Mark P. Mills, “What the AI Revolution Means for the Future of Energy,” City Journal, 8 Mayıs 2025, https://www.city-journal.org/article/artificial-intelligence-energy-electricity-demand.