ABD’nin art arda getirdiği gümrük vergileri ve küresel siyasi kırılmalar karşısında Çin, ticaret rotalarını, sanayi politikalarını ve diplomatik ilişkilerini yeniden şekillendiriyor.
Özet
- Çin ile ABD arasında imzalanan ticaret anlaşması kısıtlı kaldı; yüksek gümrük vergileri ve teknoloji kısıtlamaları devam ediyor.
- Çin, Afrika ve Birleşik Krallık’ta yeni yatırım ve ihracat hatları kurarak ticaret yönünü çeşitlendiriyor.
- Temiz enerji ve yapay zekâ eksenli sanayi reformları yürürlüğe girerken, kârlılık sorunları devam ediyor.
- Çinli tüketici markaları hem iç pazarda hem yurt dışında büyüyor, Batılı rakiplerini geride bırakıyor.
- ABD’ye olan güvenin zayıflaması, Avustralya gibi müttefik ülkelerin savunma stratejilerini zorluyor.
ABD ile Gerilim: Gümrük Duvarlarının Yükselttiği Baskı
2025 yılında ABD Başkanı Donald Trump’ın Çin’e yönelik gümrük vergilerini sert biçimde artırması, Pekin’in küresel ekonomik stratejisini kökten değiştirmesine neden oldu. Trump, Çin ile imzalanan yeni bir anlaşmayla Çin’in “nadir toprak metalleri tedarik edeceğini” açıklarken, ABD’nin Çin ürünlerine yönelik vergilerini “%55 seviyesinde sürdüreceğini” belirtti (11). Ancak bu anlaşmanın detayları belirsizliğini koruyor (12).
Bu kısıtlamalar kısa vadeli ticaret canlanmasına yol açtı. “Haziran’ın ilk haftasında Çin’den ABD’ye nakliye hacmi %9 arttı” ve “Drewry Dünya Konteyner Endeksi sadece dört haftada %70 yükseldi” (11). Yine de uzun vadede kaygılar azalmadı. Forbes’a göre, görüşmeler “Trump yönetiminin asıl hedeflediği kazanımların çok azını sağladı” ve ortaya yalnızca “geçici bir çerçeve” çıktı (10).
Reuters’ın analizine göre, “şirketlerin ticaret savaşından kaynaklı zararları ve artan maliyetleri 34 milyar doları aştı” (13). ABD ile AB arasındaki gümrük anlaşmazlıklarında 8 Temmuz ve 9 Temmuz tarihleri kritik eşikler olarak belirlenirken, Çin farklı pazarlara yönelmeye zorlanıyor (13).
Yeni Yönelimler: Afrika ve Birleşik Krallık
Çinli otomotiv firmaları, ABD ve Avrupa’daki sınırlamalar karşısında Afrika pazarına yöneldi. BYD, Chery Auto ve Great Wall Motor gibi üreticiler, fiyat avantajlarını kullanarak bu pazara giriş yapıyor. Chery South Africa CEO’su Tony Liu, Güney Afrika için “Afrika kıtasına açılan kapı” ifadesini kullanıyor (14). Şirketin yerel üretim ya da ortaklık yoluyla Güney Afrika’da fabrika kurmayı değerlendirdiği belirtiliyor (14).
Afrika pazarında fişe takılmadan kullanılabilen hibrit araçlar öne çıkıyor. Omoda & Jaecoo yöneticisi Hans Greyling, “Güney Afrika’da bataryalı elektrikli araçlar hâlâ yaygın değil… Bu nedenle hibrit modelleri tercih ettiklerini” ifade ediyor (14). BYD ise Güney Afrika’daki ürün gamını iki katına çıkardı ve “Doğu, Güney ve Batı Afrika’da bayilik ağını genişletmeyi” planlıyor (14).
Benzer şekilde, Çin’in Birleşik Krallık’a ihracatı da hız kazandı. Mayıs ayında bu ülkeye yapılan ihracat “%16,1 oranında artarak Şubat 2022’den bu yana en yüksek seviyeye” ulaştı (6). Bu gelişmenin “enflasyonu aşağı çekebileceği” değerlendirilirken, İngiltere Ticaret Bakanı Jonathan Reynolds, “ucuz ithalatların yerli sanayiyi baltalamasına izin vermeyeceklerini” vurguladı (6).
Chery Auto’nun İngiltere’de ikinci fabrikasını kurmayı değerlendirmesi de bu yönelimin parçası. Şirketin İngiltere Direktörü, “Burada kalıcı olmak istiyorsak üretim yapmamız gerekiyor” dedi (4).
İç Politikalar: Enerji Dönüşümü, Eğitim Reformu, Sermaye Piyasası
Çin iç politikalarında da kapsamlı dönüşümlere imza atıyor. Ocak-Mayıs 2025 arasında kurulan 198 GW güneş ve 46 GW rüzgâr enerjisi kapasitesiyle Çin, “Endonezya veya Türkiye kadar elektrik üretebilecek” düzeye ulaştı (5). Xi Jinping, Nisan ayında yaptığı konuşmada ülkesinin “dünyanın en büyük ve en kapsamlı yeni enerji sanayi zincirini kurduğunu” söyledi (5).
Ancak bu büyüme, finansal başarıya yansımıyor. “Çin’in beş büyük güneş paneli üreticisi, yılın ilk çeyreğinde toplamda 8 milyar yuan zarar açıkladı” (5).
Eğitimde de dönüşüm yaşanıyor. “2023’te 600’den fazla üniversite yapay zekâ lisans programı açtı” ve Pekin yönetimi, “stratejik önceliğe sahip olmayan” bölümlerde 5.000’den fazla lisans programını kapattı (2). Müzikoloji, televizyonculuk, sigortacılık gibi alanlarda bölümler kaldırılırken, Xi Jinping’in siyaset felsefesine dair özel lisans ve doktora programları artırıldı (2).
Sermaye piyasasında ise Hong Kong yeniden ön plana çıktı. “2024 başında 60’tan az olan halka arz başvurusu, Nisan 2025’te 130’un üzerine çıktı” ve Hong Kong’un bu yıl “dünyanın en büyük halka arz merkezi” olacağı öngörülüyor (1). Öte yandan, Şanghay ve Shenzhen borsalarının “halka arzlar açısından neredeyse çalışmadığı” belirtiliyor (1).
Tüketici Markalarının Yükselişi
Çinli markalar hem iç pazarda hem küresel ölçekte hızlı bir çıkış yakaladı. Pop Mart’ın Labubu adlı koleksiyonluk oyuncakları, “bir tanesi 150.000 dolara satıldıktan sonra” şirket hisselerinin yılbaşından bu yana %180 değer kazanmasına yol açtı (3). Laopu Gold gibi markalar ise “mağaza başına ortalama satışta yabancı rakiplerinin %50 önüne geçti” (3).
Mao Geping adlı kozmetik markası, “Hong Kong borsasında 300 milyon dolarlık halka arz gerçekleştirdi” ve Çin’in “en lüks 10 makyaj markası” listesine giren ilk yerli firma oldu (3). Bu markaların çoğu, “önce iç bölgelerde büyüyüp sonra kıyı şehirlerine ve yurtdışına açılıyor” (3).
Pop Mart bugün 20’den fazla ülkede faaliyet gösteriyor; ABD’de 37 mağazası var. Chagee ise, “2027 yılı sonuna kadar Çin dışındaki mağaza sayısını 1.300’e çıkarmayı” planlıyor (3).
İttifaklar ve Güç Dengesi: Avustralya’nın Kararsızlığı
Avustralya’da yapılan Lowy Enstitüsü anketine göre, “ABD’nin dünyada sorumlu davranacağına inananların oranı %36’ya geriledi” ve halkın çoğunluğu, “önümüzdeki 10 yıl içinde Çin’in en güçlü ülke olacağına inanıyor” (7).
Bu değişim, Avustralya’nın güvenlik politikalarını doğrudan etkiliyor. Savunma Bakanı Richard Marles, “Avustralya’nın coğrafi konumunun büyük güç rekabetinde tarihte hiç olmadığı kadar önemli hâle geldiğini” söyledi (8). Bu, Çin-ABD arasında Tayvan kaynaklı bir savaş durumunda, Avustralya’nın doğrudan taraf olacağı beklentisini güçlendiriyor. “ABD’nin Çin’e karşı planladığı bir savaşta, Avustralya’nın destek vereceği varsayılıyor” (8). Bir eski yetkili, bu durumu açık biçimde ifade etti: “Bu savaşa dahil oluruz” (8).
Sonuç
Çin, küresel ticaret sisteminde yaşanan kırılmalara karşı sadece tepki vermiyor, aynı zamanda ekonomik yönelimini yapısal olarak dönüştürüyor. Gümrük vergileri, teknolojik kısıtlamalar ve jeopolitik baskılar; Pekin’in yatırım stratejilerini, ihracat pazarlarını ve sanayi önceliklerini yeniden tanımlamasına yol açtı. Afrika’dan Avrupa’ya, enerjiden mühendisliğe uzanan bu çok boyutlu hamleler, Çin’in dışa bağımlılığı azaltırken küresel etki alanını genişletme çabasını yansıtıyor. Bu yeniden yönelimin sonuçları, sadece Çin’in değil, dünya ekonomisinin geleceğini de doğrudan şekillendirecek nitelikte.
Kaynakça
(1) Ahern, B. (26 Haziran 2025). China Market Update: Winning Streak Snapped By Profit-Taking. Forbes.
https://www.forbes.com/sites/brendanahern/2025/06/26/china-market-update-winning-streak-snapped-by-profit-taking/
(2) Carr, E. (13 Haziran 2025). US-China Trade Talks: The Limits Of Diplomacy. Forbes.
https://www.forbes.com/sites/earlcarr/2025/06/13/us-china-trade-talks-the-limits-of-diplomacy/
(3) Dludla, N. (26 Haziran 2025). Facing global headwinds, Chinese automakers make a play for Africa. Reuters.
https://www.reuters.com/business/autos-transportation/facing-global-headwinds-chinese-automakers-make-play-africa-2025-06-26/
(4) Hawkins, A. (26 Haziran 2025). China breaks more records with surge in solar and wind power. The Guardian.
https://www.theguardian.com/world/2025/jun/26/china-breaks-more-records-with-massive-build-up-of-wind-and-solar-power
(5) Holmes, F. (16 Haziran 2025). Tariff War Truce Triggers Shipping Surge. Forbes.
https://www.forbes.com/sites/greatspeculations/2025/06/16/tariff-war-truce-triggers-shipping-surge/
(6) Ittimani, L. (15 Haziran 2025). Majority of Australians think China will be world’s most powerful country by 2035, poll finds. The Guardian.
https://www.theguardian.com/australia-news/2025/jun/16/lowy-poll-2025-china-us-trump-trust
(7) O’Carroll, L. (24 Haziran 2025). Chinese carmaker Chery Auto ‘actively considering’ building UK factory. The Guardian.
https://www.theguardian.com/business/2025/jun/24/chinese-carmaker-chery-auto-actively-considering-building-second-plant-in-uk
(8) Reuters. (26 Haziran 2025). Trump says a deal related to trade was signed with China on Wednesday.
https://www.reuters.com/world/china/trump-says-deal-related-trade-was-signed-with-china-wednesday-2025-06-26/
(9) Reuters. (26 Haziran 2025). Trump trade war: tariff deadlines and key upcoming events.
https://www.reuters.com/world/us/key-events-dates-track-trumps-tariff-saga-unfolds-2025-05-30/
(10) Stewart, H. (25 Haziran 2025). Chinese exports to UK rise as firms seek to avoid US tariffs. The Guardian.
https://www.theguardian.com/world/2025/jun/25/chinese-exports-to-uk-rise-as-firms-seek-to-avoid-us-tariffs
(11) The Economist. (15 Haziran 2025). Can China reclaim its IPO crown?
https://www.economist.com/finance-and-economics/2025/06/15/can-china-reclaim-its-ipo-crown
(12) The Economist. (23 Haziran 2025). It’s not just Labubu dolls. Chinese brands are booming.
https://www.economist.com/business/2025/06/23/its-not-just-labubu-dolls-chinese-brands-are-booming
(13) The Economist. (26 Haziran 2025). China’s new army of engineers.
https://www.economist.com/china/2025/06/26/chinas-new-army-of-engineers
(14) White, H. (19 Haziran 2025). The Australia-US alliance is facing a decisive test, and not just over the Middle East. The Guardian.
https://www.theguardian.com/commentisfree/2025/jun/19/the-australia-us-alliance-is-facing-a-decisive-test-and-not-just-over-the-middle-east