1/2 – Stratejik hamle ve siyasi bölünme
Bu ilk bölümde, artan jeopolitik tehditlere yanıt olarak NATO’nun savunma harcamalarını GSYİH’nin %5’ine çıkarma hamlesini ve bunun Avrupa’nın önemli başkentlerinde tetiklediği siyasi ve mali muhalefeti ele alıyoruz.
Özet: Önemli Noktalar
- NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, Rusya’dan gelen tehdidi gerekçe göstererek üye ülkelere savunma harcamalarını GSYİH’nin %5’ine çıkarmaları için baskı yapıyor.
- %5’lik hedef, geleneksel askeri bütçeler için %3,5 ve daha geniş kapsamlı güvenlik için %1,5’i içeriyor ve ABD Başkanı Donald Trump tarafından güçlü bir şekilde destekleniyor.
- İspanya, bu öneriyi “mantıksız” ve ekonomik modeliyle bağdaşmaz olarak nitelendirerek reddetti; İtalya ise erteleme talep etti.
- İngiltere ve Almanya, zamanlama ve uygulanabilirlik konusunda ittifak içindeki ayrılıkları ortaya çıkararak, kısmi veya gecikmeli uyum sağlama sözü verdi.
- Zirve metnindeki “biz taahhüt ediyoruz” ifadesinin “müttefikler taahhüt ediyor” olarak değiştirilmesi gibi diplomatik manevralar, NATO’nun iç anlaşmazlıklara rağmen birleşik bir cephe sergilemesini sağladı.
Stratejik Bir Atılım: NATO’nun Yeniden Silahlanma Çağrısı
NATO liderleri Lahey’de yapılacak önemli zirveye hazırlanırken, gündemi dramatik bir yeni hedef belirliyor: savunma harcamalarının GSYİH’nin %5’ine çıkarılması önerisi. NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, bu değişikliği Rusya’nın saldırganlığı ve küresel istikrarsızlık karşısında gerekli olarak nitelendirdi. “Şu anda güvendeyiz. Ancak üç ila beş yıl sonra güvende olmayacağız, bu yüzden daha fazla harcama yapmalıyız” (1).
Zirve öncesinde Londra’da konuşan Rutte, ittifakın “kolektif savunmada büyük bir sıçrama”ya ihtiyacı olduğunu savunarak, “Ukrayna’daki savaş sona erse bile tehlike ortadan kalkmayacak” uyarısında bulundu (3). Tükettiği stokları yeniden oluşturmak için “hava ve füze savunmasında %400 artış”, “binlerce tank daha” ve “milyonlarca top mermisi daha” içeren iddialı bir plan açıkladı (3). “Ukrayna’da Rusya’nın havadan terör estirdiğini görüyoruz, bu yüzden semalarımızı koruyan kalkanı güçlendireceğiz” diye ekledi (3).
Öneriye göre NATO üyeleri, GSYİH’larının %3,5’ini geleneksel askeri harcamalara ve %1,5’ini siber tehditler ve altyapı iyileştirmeleri gibi daha geniş güvenlik önlemlerine ayırmaları gerekecek (2). Rutte, acil endüstriyel artışın gerekliliğini vurguladı: “Daha fazla vardiyaya, daha fazla üretim hattına ihtiyacımız var” (1).
Yeni hedef, ABD Başkanı Donald Trump’ın sürekli baskısını da yansıtıyor. Reuters’a göre, “Trump, İspanya’nın ‘diğerlerinin ödediği kadar ödemesi gerektiğini’ ve Madrid’in düşük savunma harcamalarıyla ‘ünlü’ olduğunu söyledi.” Ancak, “ABD’nin uzun süredir kıtayı korumak için büyük miktarlarda harcama yaptığı için yeni hedefi yerine getirmek zorunda olmaması gerektiğini” de belirtti (14).
Transatlantik Anlaşmalar ve İç Siyasi Huzursuzluk
İç çatışmaları önlemek için NATO yetkilileri, kağıt üzerinde bir konsensüs sağlamak amacıyla diplomatik manevralara başvurdu. Bu manevraların en önemlilerinden biri, “harcama taahhüdünün ifadesinde yapılan küçük bir değişiklik” oldu. “Taahhüt ediyoruz” ifadesi, “müttefikler taahhüt ediyor” olarak değiştirildi. Reuters’ın haberine göre, bu değişiklik “İspanya’nın taahhüdün tüm üyelere uygulanmayacağını söylemesine olanak tanıdı” (14).
Yorumcu Paul Taylor, bu olayı “beşli zirve” olarak nitelendirerek, “NATO liderleri, ekonomik çıktılarının %5’ini savunmaya harcayacaklarını iddia ettikleri sahte bir transatlantik pazarlığa imza atacaklar ve Donald Trump da karşılığında NATO anlaşmasının 5. maddesine bağlı olduğunu iddia edecek” dedi (4).
Taylor, “Rutte, ‘Rusya’nın Ukrayna’ya karşı saldırı savaşı, ticaret, Orta Doğu ve liberal demokratik değerler’ konusunda büyük anlaşmazlıklardan kaçınırken, kısa ve ‘sürprizlerin olmadığı’ bir zirve düzenlemek için tüm siyasi kurnazlığını ve ikna gücünü kullanıyor” dedi (4). Taylor, “Transatlantik bir felaketi önlemek, onların umabileceği en iyi şey” diye ekledi (4).
Avrupalı liderler, tehlikeli bir dengede seyrediyor gibi görünüyor. İngiltere’de Başbakan Keir Starmer, “Bu, NATO’ya olan bağlılığımızı derinleştirmek ve ülkenin genel güvenliği ve dayanıklılığına daha fazla yatırım yapmak için bir fırsat. Sonuçta, ekonomik güvenlik ulusal güvenliktir ve bu stratejiyle tüm toplumu yanımıza alacağız” (7) dedi.
Ancak İngiltere’nin taahhüdünde gecikmeler yaşanıyor. Savunma yetkilileri, “Taahhüt… ancak bir sonraki seçimden sonra yerine getirilebilecek” diye itiraf etti (7). İngiltere daha uzun bir zaman çizelgesi için ısrar etti ve Rutte’nin tercih ettiği 2032 hedefinden daha ileri bir tarihi, 2035’i kabul ettirdi (7).
Ne Pahasına Olursa Olsun: Madrid’den Roma’ya Direniş
NATO üyelerinin tamamı yeni kriteri kabul etmek istemiyor. İspanya, Rutte’ye önerilen değişikliğin “sadece mantıksız olmakla kalmayıp, aynı zamanda ters etki yaratacağını” söylediği bildirildi (5). Resmi mektubunda Sánchez, “Bu fedakarlıkları yapmaya istekli olup olmadığına karar vermek her hükümetin meşru hakkıdır. Bağımsız bir müttefik olarak, biz bunu yapmamayı tercih ediyoruz” (6).
Sánchez, %5 hedefinin benimsenmesinin “hükümeti vergileri artırmaya, kamu hizmetlerini kısmaya ve yeşil dönüşüm planlarını yavaşlatmaya zorlayacağı için İspanya ekonomisi üzerinde olumsuz etkileri olacağı” uyarısında bulundu. “Biz bu fedakarlıkları yapmamayı tercih ediyoruz” dediği bildirildi (5).
Kamuoyuna yaptığı açıklamalarda bu tutumunu pekiştirdi: “Diğer ülkelerin savunma yatırımlarını artırma konusundaki meşru isteklerine tam saygı duyuyoruz, ancak biz bunu yapmayacağız” (14). NATO verilerine göre İspanya, şu anda GSYİH’sinin yalnızca %1,24’ünü savunmaya harcıyor — ittifak içinde en düşük oran — ve bunun yerine harcamalarını %2,1’e çıkarmayı önerdi (14).
İtalya daha temkinli bir yol izledi. Dışişleri Bakanı Antonio Tajani, %5’lik hedefe ulaşmak için “en az 10 yıl” gerekeceğini belirtti (1). Benzer şekilde, İtalyan hükümeti, istisna veya uzatılmış zaman çizelgesi imkanı tanıyan “daha esnek bir formül” talep etti (6).
Bu arada Almanya, büyük bir borçlanma programı ile finanse edilecek şekilde 2029 yılına kadar %3,5’lik temel savunma harcaması hedefine ulaşmayı amaçlamaktadır. Reuters’ın haberine göre, “Almanya, Mart ayında yürürlüğe giren borç freni reformu sayesinde 2025 ile 2029 yılları arasında savunma için toplam 378,1 milyar avro borç alabilecek” (13).
Bununla birlikte, ittifak içinde yapısal eşitsizlikler devam ediyor. Taylor, “İskandinav ve Baltık ülkeleri ile Polonya temel hedefi gerçekleştirebilirken, İngiltere, Fransa, İtalya ve İspanya gibi diğer ülkeler mali kısıtlamalar ve iç politika nedeniyle bu hedefe ulaşamayacak” dedi (4).
Sonuç
NATO liderleri iddialı bir yeniden silahlanma stratejisi etrafında birleşirken, iç konsensüs hâlâ kırılgan. %5 hedefi hem stratejik bir sinyal hem de siyasi bir uzlaşma; ABD’yi güvence altına almak, Rusya’yı caydırmak ve ittifakın birliğini korumak için yapılan bir çaba. Ancak işin özünde, kilit üyeler net kırmızı çizgiler çiziyor.
Şimdilik Rutte’nin dikkatli zirve taktikleri, kopuşu önlemeyi başardı. Ancak bu hedefin büyüklüğü ve üyelerin bunu gerçekleştirme kapasitelerinin eşit olmaması, temel bir soruyu gündeme getiriyor: Bu, NATO’nun evriminde gerçek bir dönüm noktası mı, yoksa daha derin çatlakları maskeleyen sembolik bir hareket mi?
Bu dizinin ikinci makalesinde, NATO’nun yeni savunma doktrininin ekonomik, sosyal, çevresel ve ideolojik sonuçlarını inceleyeceğiz ve Avrupa’nın demokratik ve ekolojik temellerinden ödün vermeden militarizasyona gidebilecek durumda olup olmadığını ele alacağız.
Kaynaklar
(1). Krupa, J. (12 Haziran 2025). Nato secretary general says Europe needs to ‘ramp up defence spending’ as foreign ministers meet in Rome – as it happened. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/12/europe-foreign-ministers-defence-plans-ukraine-latest-updates-news
(2). Gayle, D. (24 Haziran 2025). Europe’s pledge to spend more on military will hurt climate and social programmes. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2025/jun/24/europes-pledge-to-spend-more-on-military-will-hurt-climate-and-social-programmes
(3). Sabbagh, D. (9 Haziran 2025). Russia could be ready to attack Nato within five years, says secretary general. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2025/jun/09/nato-chief-russia-quantum-leap-defence
(4). Taylor, P. (18 Haziran 2025). Why Europe should hijack Nato for its own purposes. The Guardian. https://www.theguardian.com/commentisfree/2025/jun/18/europe-hijack-nato-trump-administration-china
(5). Krupa, J. (19 Haziran 2025). Spanish PM rejects Nato’s ‘unreasonable’ 5% GDP target for defence spending – as it happened. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/19/europe-live-news-russia-ukraine-war-ceasefire-putin-zelenskyy-latest-updates
(6). Jones, S. (19 Haziran 2025). Spain rejects Nato plan for member states to spend 5% of GDP on defence. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2025/jun/19/spain-rejects-nato-plan-for-member-states-to-spend-5-of-gdp-on-defence
(7). Adu, A. (23 Haziran 2025). UK will commit to spending 5% of GDP on defence by 2035. The Guardian. https://www.theguardian.com/politics/2025/jun/23/uk-will-commit-to-spending-5-of-gdp-on-defence-by-2035
(8). Rankin, J. (23 Haziran 2025). Europeans back higher defence spending amid Russia threat, poll finds. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2025/jun/23/europeans-back-higher-military-spending-russia-threat-poll
(9). Gayle, D. (24 Haziran 2025). Europe’s pledge to spend more on military will hurt climate and social programmes. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2025/jun/24/europes-pledge-to-spend-more-on-military-will-hurt-climate-and-social-programmes
(10). Clark, A. (24 Haziran 2025). Armed by America: how Europe’s militaries depend on the US – a visual analysis. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/ng-interactive/2025/jun/24/visual-guide-can-europe-really-defend-itself-alone
(11). Antonov, D. (24 Haziran 2025). Russia says NATO needs to demonise it to justify 5% defence spending target. Reuters. https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/russia-says-nato-needs-demonise-it-justify-5-defence-spending-target-2025-06-24/
(12). Macaskill, A. (24 Haziran 2025). At NATO, UK’s Starmer pledges increase in defence spending to 5%. Reuters. https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/uk-broaden-security-focus-set-5-defence-spending-target-2025-06-23/
(13). Martinez, M. (23 Haziran 2025). Germany to raise defence spending to 3.5% of GDP by 2029, sources say. Reuters. https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/germany-raise-defence-spending-35-gdp-by-2029-sources-say-2025-06-23/
(14). Gray, A., Siebold, S., Bayer, L., & Cantero, A. (23 Haziran 2025). NATO agrees to higher defence spending goal, Spain says it is opting out. Reuters. https://www.reuters.com/world/europe/nato-countries-approve-hague-summit-statement-with-5-defence-spending-goal-2025-06-22/
