Yazar: Vasif Hüseynov
Yazının Özeti:
- İsrail, 6 Mart’ta Azerbaycan ile güvenlik, enerji ve diplomasi alanlarında uzun yıllardır devam eden bağları derinleştirmek amacıyla üçlü işbirliği kurmak için ABD ile görüşmelerde bulunduğunu duyurdu.
- Bu üçlü girişim, Azerbaycan’ı Ortadoğu, Güney Kafkasya ve Batı arasında bir köprü konumuna getiriyor; Azerbaycan ile İsrail arasında enerji ve terörle mücadele alanında artan iş birliği ve üst düzey ziyaretler sonucunda gerçekleşiyor.
- Önerilen üçlü format, özellikle yeni ABD yönetimi altında Azerbaycan-ABD ilişkilerini güçlendirebilir, Azerbaycan’ın İbrahim Anlaşmaları’na dahil olma potansiyelini destekleyebilir ve özellikle İran’dan gelen bölgesel tehditleri dengeleyebilir.
6 Mart’ta İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu’nun ofisi, İsrail’in “İsrail, Azerbaycan ve ABD arasında üçlü işbirliği için güçlü bir temel oluşturmak” amacıyla ABD ile görüşmelerde bulunduğunu duyurdu ( The Jerusalem Post , 6 Mart). Bu açıklama, Knesset’te “İsrail ve Azerbaycan arasındaki Stratejik İttifakın Geliştirilmesi” konulu tartışmalarla aynı zamana denk geldi ( The Jerusalem Post , 6 Mart). Başbakanlık Ofisi (PMO), Azerbaycan’ın güvenlik, ticaret, teknoloji ve enerjiyi kapsayan ikili işbirliğiyle “Kafkasya bölgesinde stratejik müttefik” rolünü vurguladı. Hükümet adına konuşan İsrail Ulusal Misyonlar Bakanı Orit Strock, İsrail ve Azerbaycan arasındaki eşsiz ve uzun süreli dostluğa vurgu yaptı ( The Jerusalem Post , 6 Mart).
Bu üçlü format önerisi Azerbaycan’ı Orta Doğu, Güney Kafkasya ve Batı arasında önemli bir köprü olarak konumlandırıyor. Girişim, Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in dış politika danışmanı Hikmet Hacıyev’in son aylarda İsrail’e yaptığı iki ziyaretin ardından geldi. Hacıyev’in Aralık 2024’teki İsrail ziyaretini, Şubat ortasında Netanyahu ile görüştüğü bir ziyaret daha izledi (Report.az, 9 Aralık 2024, 19 Şubat ). İsrail Dışişleri Bakanı Gideon Sa’ar’a göre, bu görüşmelerde “Orta Doğu ve Kafkasya’daki son gelişmeler, bölgesel güvenlik ve İsrail ile Azerbaycan arasındaki güçlü ikili ilişkiler” ele alındı ( Report.az , 9 Aralık 2024). Ayrıca, bazı raporlar Azerbaycan’ın İsrail ile Türkiye arasında arabuluculuk yapmış olabileceğini öne sürüyor ( Caliber.az , 11 Aralık 2024).
Bakü geçmişte İsrail ve Türkiye arasında arabuluculuk yapmaya çalıştı. Hacıyev, Eylül 2023’te İsrail’e yaptığı ziyarette Azerbaycan, İsrail ve Türkiye’yi içeren üçlü bir format önerdi ve “Dostlarımızın kendi aralarında dost olmasını isteriz” dedi ( Report.az , 7 Eylül 2023). Ancak 7 Ekim’de Hamas’ın İsrail’e yönelik saldırısının ardından Ankara-Tel Aviv ilişkileri kötüleşti ve bu girişim uygulanamaz hale geldi. Yine de Azerbaycan, Hacıyev’in İsrail seyahatinin ardından Türkiye’ye yaptığı son ziyaretin de gösterdiği gibi gerginliği azaltmaya kararlı kalmaya devam ediyor ( Qafqazinfo.az , 25 Şubat).
Azerbaycan-İsrail-Türkiye önerisinin aksine, Azerbaycan-İsrail-ABD girişimi yeni bir gelişmedir. İsrail ile Azerbaycan arasındaki otuz yıldır derinleşen bağlar, bu ilişkiyi resmileştirmek ve genişletmek için güçlü teşvikler yaratmıştır. Azerbaycan, özellikle güvenlik ve enerji alanlarında İsrail’in en önemli stratejik ortaklarından biridir ( The Jerusalem Post , 6 Mart).
Enerji iş birliği bu ittifakın merkezi bir bileşeni olmaya devam ediyor. Azerbaycan, İsrail’in benzin ihtiyacının %60’ından fazlasını karşılıyor ve İkinci İntifada ve Hamas ile Hizbullah’a karşı savaş sırasında İsrail’e petrol ihracatını %55 oranında artırdı.15 Ocak). Önemli bir dönüm noktası, 17 Mart’ta Azerbaycan ve İsrail’in ortak gaz arama anlaşması imzalamasıyla gerçekleşti ( X/@MikayilJabbarov ; İsrail Enerji ve Altyapı Bakanlığı , 17 Mart). Bu anlaşma, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi’nin (SOCAR), İngiltere şirketi BP ve İsrail’in NewMed Energy ile ortaklaşa, İsrail’in kuzey Akdeniz münhasır ekonomik bölgesinde yer alan Bölgede doğal gaz aramasına olanak sağlıyor ( Report.az , 17 Mart).
Azerbaycan-İsrail ortaklığı yalnızca ekonomik bir ortaklık değil, aynı zamanda özellikle İran’ın oluşturduğu ortak tehditlere karşı stratejik bir uyumdur. Azerbaycan’ın laik yönetimi ve Batı ile yakın bağları, İran’ın düşmanca duruşuyla keskin bir tezat oluşturmaktadır. Tahran, uzun zamandır Azerbaycan-İsrail ittifakını bölgesel nüfuzuna bir meydan okuma olarak algılamıştır. Ancak İsrail ve Amerika Birleşik Devletleri için Azerbaycan’ın stratejik önemi İran’a karşı koymanın ötesine uzanmaktadır. Avrupa’yı Güney Kafkasya üzerinden Orta Asya’ya bağlayan hayati bir ticaret yolu olan Orta Koridor’un merkezi bir merkezi olarak Azerbaycan, küresel tedarik zincirlerinde önemli bir rol oynamaktadır.
Hem Azerbaycan’ın İsrail ile stratejik ortaklığı hem de ABD liderliğindeki değişim, Bakü’nün Washington ile ilişkilerini olumlu etkileyebilir ve böylece üçlü formatı mümkün kılabilir. Biden yönetimi altında, ABD-Azerbaycan ilişkileri, özellikle ABD’nin Azerbaycan’a yardımını kısıtlayan Özgürlük Destek Yasası’nın 907. Bölümünün 2024’te yeniden yürürlüğe girmesinden sonra aksiliklerle karşılaştı. 1992’de kabul edilen 907. Bölüm, Bakü “Ermenistan ve Dağlık Karabağ’a karşı tüm ablukaları ve diğer saldırgan güç kullanımlarını sona erdirmek için kanıtlanabilir adımlar atmadığı” sürece ABD’nin Azerbaycan’a yardım etmesini yasaklıyor ( ABD Kongresi , 24 Ekim 1992). Bu değişiklik 2002’den beri her yıl feragat ediliyordu ve bu politika, Bakü’nün ABD’nin Afganistan’a asker sağlamak için Azerbaycan topraklarını kullanmasına izin verme kararı da dahil olmak üzere ABD-Azerbaycan işbirliğine olanak sağladı .
ABD’nin Afganistan’dan çekilmesinin ardından 907. Bölümün yeniden yürürlüğe girmesi Azerbaycan’dan eleştiri aldı. “Yani, bize ihtiyacınız olduğunda yaptırımları kaldırıyorsunuz. Bize artık ihtiyacınız kalmadığında yaptırımları yeniden uyguluyorsunuz. Sizinle uzun vadeli ilişkiler nasıl kurabiliriz?” Aliyev, 13 Mart’ta 12. Küresel Bakü Forumu’nda yaptığı konuşmada ( President.az , 13 Mart) bu soruyu sordu. Ancak, Washington ile Bakü arasındaki ilişkilerin ABD Başkanı Donald Trump yönetimi altında daha olumlu bir yörüngeye döneceği konusunda iyimserliğini de dile getirerek, “Yeni yönetimle birlikte güçlü ortaklığımızı yeniden inşa edeceğimizi umuyoruz” dedi ( President.az , 13 Mart). Bakü-Washington ilişkilerinin İsrail-Azerbaycan hattındaki yeni gelişmelerden olumlu etkilenmesi muhtemel.
Bu üç ülke arasında üçlü bir formatın kurulması, bölgesel ittifaklarda bir değişimi işaretleyecek ve Azerbaycan’ın Güney Kafkasya, Orta Doğu ve Batı’yı birbirine bağlayan kritik bir oyuncu olarak rolünü güçlendirecektir. Bu durum Azerbaycan’ı aynı zamanda İbrahim Anlaşmaları’na dahil edilmek için potansiyel bir aday haline getirmektedir. Bu fikrin savunucuları, Azerbaycan’ın anlaşmalara dahil edilmesinin, güvenliğin ötesinde, özellikle 2022’de ABD, İsrail, BAE, Mısır, Fas ve Bahreyn arasındaki anlaşmaları uygulamak için işlevsel bir mekanizma olarak kurulan Negev Forumu kapsamında İsrail ve ABD ile yeni işbirliği fırsatları yaratacağını savunuyorlar ( Besacenter.org , 15 Mart). Ek olarak, bu, 907. Bölüm Değişikliği’nin yürürlükten kaldırılmasına giden bir yol açabilir. Trump yönetiminin 2025’te geri dönmesi ve İsrail’in güvenliğini güçlendirmeye yeniden odaklanmasıyla, Azerbaycan’ın anlaşmalara dahil edilmesi, önemli bir bölgesel aktör olarak konumunu daha da sağlamlaştırabilir ve üçlü ortaklığı daha önemli hale getirebilir.
